Yazar: Uzm. Psk. Elit Bilge Bıyıkoğlu
Çocuklar ve gençler belirsiz durumlarda nasıl tepki vereceklerini çevresindeki yetişkinleri gözlemleyerek belirlerler. Dolayısıyla, #salgın ile ilgili çocuklarınız ile ilgili yaptığınız konuşmalarda tepkilerinizi ve cevaplarınızı kontrol altında tutmaya çalışmanız önemlidir; fakat bu endişenizi gizlemenizin gerektiği anlamına gelmez. Bu süreçte, endişenin normal olduğunu fark etmelerine ve endişe ile baş etmelerine yardımcı olmamız gerekiyor. Bunun için yetişkinlerin de endişelenebileceğini bilmeleri oldukça önemli. (Örn.; “Endişelenmeni anlıyorum. Ben de endişeliyim. Ben endişelendiğimde komik bir şeyler izlemek ya da oyun oynamak beni yatıştırır. Sen de komik bir şeyler izlemek/oyun oynamak ister misin?”). Aşırı kaygısından dolayı yorgun düşmüş ve panik halinde bir yetişkin görmek çocukları daha da korkutacaktır. Bu sebeple birinci olarak yetişkinlerin aşırı kaygılarını yatıştırmaları oldukça önemlidir (Yetişkinlerde virüs kaygısını yönetmek ile ilgili yazım için https://www.evopsikoloji.com/post/corona-vir%C3%BCs%C3%BC-endi%C5%9Feyi-anlamak-ve-y%C3%B6netmek). Yetişkinler olarak, öncellikle bizler kendimize iyi bakım (fiziksel + psikolojik bakım) verebilelim ki çocuklarımıza kendimize verdiğimiz bakımla rol model olabilelim.
İkinci olarak, çocuklarla beraber endişe hakkında konuşmak ve onların endişelerini dinlemek oldukça etkilidir. Bu yüzden, endişelerini konuşabilmeleri için zaman ayırmaya ve alan yaratmaya çalışın. Çocuklar bazen endişelerini doğrudan ifade edemeyebilir ya da konuşmak istemeyebilirler; bunun yerine bazı davranışlarıyla bunu yansıtabilirler. Örneğin; size normalden daha yakın durmak isteyebilirler, sinirli/ajite davranışlar gösterebilirler, içlerine kapanabilirler, yaş dönemine göre daha çocuksu davranışlar gösterebilirler. Bu ipuçlarına dikkat etmeniz önemlidir. Çocuklar endişe durumlarında daha fazla sevgi ve ilgiye ihtiyaç duyabilirler. Bu süreçte onlara daha fazla zaman ayırın. Mümkün olduğunca oyun oynamaları ve rahatlamaları için fırsat yaratın.
Endişelerini dile getirebilen çocuklarla, sizin veya çocuğunuzun stresli, meşgul ya da yorgun olmadığınız zamanlarda konuşmaya özen gösterin. Uykudan hemen önce konuşmak isteyebilirler. Uykudan önce endişe verici unsurları konuşmak korkutucu (dolayısıyla uyku açıcı) olabildiğinden, uykudan önce bunu konuşmak isterse erteleyin (Örn. “bunu ben de mutlaka konuşmak istiyorum; şu an uyku zamanı, yarın sabah kalktığında konuşalım.” diyebilirsiniz). Sonrasında, endişe duygusunun yerini başka duygular alacak şekilde bir konu açabilir ya da hikaye anlatabilirsiniz.
Çocuklarla endişeyi konuşurken açık uçlu sorularla başlayın (basit evet ya da hayır ile cevaplanmayan sorular; örn.; “Virüs hakkındaki endişelerin neler?”, “Virüs hakkında ne duydun?”, “Sana böyle hissettiren neler?”.) Kaygılarını anlamaya çalışın. Kaygılarını ifade ettiklerinde size ne kadar saçma ve yersiz bir kaygı gibi gelse de aşağılamayın ya da reddetmeyin (“Olur mu öyle şey”, “Saçmalama” gibi.) Böyle yaptığınızda kendisini anlaşılmamış hissedebilir ve endişeleri hakkında paylaşmamayı isteyebilir ya da gelecekte size soru sorması gerektiğinde sormamayı seçmesine neden olabilir. Hangi düşüncelerin zihnimize geldiğini kontrol edemeyeceğimizden, “düşünme” demek yerine, düşüncelerini fark etmeleri fakat kapılmamaları konusunda teşvik edin (Örn.; “Yine can sıkan endişeli bir düşünce geldi, bunun yerine ne düşünebilirsin?”).
Çocuğunuzun endişelerini fark ettikten ve anladığınızı gösterdikten sonra, yanlış anladığını düşündüğünüz noktaları gerçeklere uygun bir şekilde paylaşabilirsiniz. Eğer çocuklarınızın size sorduğu soruların cevabını bilmiyorsanız veya bulamıyorsanız, bilmediğinizi söylemek en uygun tepkidir. Bilmediğiniz soruların cevapları ile ilgili biliminsanlarının ve doktorların cevap bulmak için çalıştığını söyleyebilirsiniz. Eğer hastalanırsa ona yetişkinlerin bakacağını söyleyerek onun güvenli hissetmesini sağlayabilirsiniz. Çocuğunuzun kontrol edebileceklerine odaklanmasını sağlamak bu süreçte çok önemlidir (kendimizi korumak, ellerimizi yıkamak, başkalarına yardımcı olmak gibi). Her ne kadar zor bir süreçten geçiyor olsak da, olumlu şeyler de oluyor. Örneğin; bizleri güvende tutmak için çalışan #doktorlar, #hemşireler, aşı/ilaç bulmaya çalışan #biliminsanları , diğer #sağlık çalışanları, #temizlik görevlileri, kuryeler, hijyenimize dikkat eden bizler varız. Bu olumlu şeyleri fark etmelerini sağlayın.
Son olarak, haber kanalları ve sosyal medyaya maruziyetine sınırlama getirmeniz iyi olur. Bazı haber içerikleri, sadece çocukların değil, yetişkinlerin de aşırı kaygı duymasına yol açabiliyor. Bunun yanında, olabildiğince salgın öncesinde olan rutinin korunmasını sağlamak endişeyi yatıştırmada oldukça önemlidir.
Özet olarak;
1- Aşırı kaygınızı yatıştırarak rol model olun.
2- Endişeleri hakkında konuşmak için alan ve zaman tanıyın.
3- Endişelerinin normal olduğu konusunda onlara kendilerini anlaşılmış hissettirin.
4- Çocukların yanlış anladıkları varsa, nazikçe düzeltin.
5- Sorularını gerçek bilgiler ile yaş dönemine uygun bir şekilde cevaplayın.
6- Çocuğunuzun kontrol edebileceklerine odaklanmasını sağlayın.
7- Mümkün olduğunca oyun oynamaları ve rahatlamaları için fırsat yaratın.
8- Olumlu şeyleri de vurgulayın.
9- Haber kanalları ve sosyal medyaya maruziyetine kısıtlama getirin.
10- Rutinin korunmasına özen gösterin.
Umarım bugünleri hep beraber en kısa sürede atlatacağız. #psikologelitbilge
-
Kaynaklar:
-Waite P., Button, R., Dodd, H., & Creswell, C. (2020). Supporting children and young people with worries about COVID-19 (Çev. Nihan Osmanağaoğlu). Universities of Oxford and Reading, UK.
-World Health Organization